Op zoek naar ruimte in het stelsel

Het Integraal Zorgakkoord en bewegingen zoals Passende Zorg gaan uit van gezondheid in plaats van ziekte en een grotere rol en betrokkenheid van de burger. Als die burgers initiatieven nemen om het welzijn van mensen in hun buurt te vergroten en de gezondheid te verbeteren, stuiten ze echter vaak op beperkingen en hobbels in de financiering. Financieren vanuit de bedoeling is een beweging om mensen bij elkaar te brengen en te onderzoeken welke ruimte er in het stelsel zit en hoe dat kan worden opgerekt.

HiIbrand Jacobs is grondlegger van Financieren vanuit de bedoeling. “Het is een open leer- en ontwikkelcommunity vanuit alle lagen van zorg, ondersteuning, gezondheid en participatie”, legt hij uit. “Het stelsel van zorg en ondersteuning is ingericht om mensen te helpen als ze het zelf niet kunnen oplossen. Dat is de bedoeling, maar die is wat uit het zicht geraakt. De waarden en inrichting van het zorgstelsel belemmeren de aansluiting op de vermogens van mens en samenleving.”

© Nicole Miedema

Deelnemers aan een bijeenkomst van Financieren vanuit de bedoeling discussiëren over ruimte in het stelsel om burgerinitiatieven rond welzijn en gezondheid te financieren.

De kern van het IZA en GALA is dat die vermogens van mens en samenleving veel meer centraal moeten staan, betoogt Jacobs. Een krachtige gemeenschap en inwonersinitiatief zijn onmisbaar als medeproducent van gezondheid, welzijn en zorg. Ze dragen bij aan autonomie van de burger en aan zingeving. De professionele zorg zou zo goed mogelijk moeten aansluiten op deze initiatieven.

Partijen bij elkaar brengen

De financiering van de samenwerking tussen burgerinitiatieven en professionals en de financiering van opschaling van die bottom-up samenwerking levert soms problemen op. Financieren vanuit de bedoeling brengt partijen bij elkaar, van initiatiefnemers en regionale samenwerkingsverbanden tot wetenschappers en organisaties als de NZa, het Zorginstituut en VWS. Samen bekijken ze voorbeelden bekijken en bespreken ze belemmerende en bevorderende factoren. En vooral, aldus Jacobs, onderzoeken ze waar de ruimte zit in het stelsel.

“We bekijken een voorbeeld uit de praktijk bottom-up, vanuit de beleving van initiatiefnemers en deelnemers, en top-down, vanuit het perspectief van professionals en toezichthouders", vertelt Jacobs. "In de dialoog brengen we de verschillende perspectieven, kaders en verschillende waarden in kaart. Wij proberen die twee werelden bij elkaar te brengen, begrip te kweken, samen uit te dagen om oplossingen te vinden en deze kennis te verspreiden.”

Meer dan een voetbalclub

Financieren vanuit de beweging heeft een aantal bijeenkomsten georganiseerd. Bij de bijeenkomst in maart 2024 werd Buurtgeluk Deventer besproken. Buurtgeluk is gestart in 2015, toen de Wmo van kracht werd en de gemeente Deventer het subsidiestelsel herzag. Voetbalclub Helios liep daardoor 7000 euro mis, vertelt Grace Brok, destijds voorzitter van de club en nu coördinator van Buurtgeluk. “We waren altijd al een voetbalclub met een sterk sociaal karakter, met name voor inwoners van de wijk Colmschate-Zuid. Om in aanmerking te komen voor geld uit de gemeentekas, gingen we nog meer doen voor de wijk. De gemeente bood ons daarvoor ook de mogelijkheid.”

Brok bouwde een netwerk op van bedrijven en organisaties en startte een samenwerking met Verbindingscentrum de 5hoek. De accommodatie van de voetbalclub werd opengesteld voor dagbesteding voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en voor een kinderdagverblijf. Buurtgeluk zet zich op veel manieren in voor het welzijn van de buurtbewoners. Door te wandelen en te sporten met mensen die willen of moeten afvallen, door samen te koken en te eten, door kinderen bijles in wiskunde te geven, of door een cursus valpreventie aan te bieden in samenwerking met zorgorganisatie Solis en leerlingen van een sportopleiding.

Aansluiten bij behoefte

“We hebben geen vast aanbod”, zegt Brok. “We sluiten zoveel mogelijk aan bij de behoefte van onze bezoekers. Samen ontdekken we doelen en daar proberen we invulling aan te geven. Dat levert mooie dingen op, zoals een jongen die veel te zwaar was en veel gewicht heeft verloren. Of mensen die uit de dagbesteding doorstromen naar vast werk en naar een eigen woning. We hebben ook een bezoeker geholpen om zijn rijbewijs te halen. Die is nu vrijwilliger en haalt mensen op die niet zelf hierheen kunnen komen.”

Samen met Saxion Hogeschool doet Buurtgeluk actieonderzoek onder de noemer Samen Slim Gezond. Studenten helpen om de behoeften van deelnemers in kaart te brengen en onderzoeken hoe eHealth-oplossingen kunnen helpen. Daarnaast werken ze aan een businesscase en helpen ze Buurtgeluk om een ‘learning community’ op te zetten.

De financiering van de initiatieven komt uit diverse bronnen. “Het is lastig om voor sommige activiteiten een ‘betaalsticker’ te krijgen. We krijgen middelen van de gemeente en hebben net een overeenkomst gesloten voor de komende vier jaar. Daarnaast hebben we een bijdrage van FNO Zorg voor kansen voor mensen in kwetsbare situaties. Maar je wilt graag zekerheid voor de langere termijn.”

Buiten de gebaande paden

Janka Kahlman is adviseur bij Zorginstituut Nederland en lid van het team eerstelijnszorg en preventie. Samen met een collega heeft ze meerdere bijeenkomsten van Financieren vanuit de bedoeling bijgewoond. “Wij zijn uitgenodigd omdat we bij het Zorginstituut werken, maar we schuiven aan op persoonlijke titel”, zegt zij. “Dat geeft ons de ruimte om vanuit onze expertise mee de denken over wat er mogelijk is buiten de gebaande paden.”

Het is belangrijk om de belemmeringen bij het financieren van initiatieven in kaart te brengen, vindt Kahlman. “Binnen het stelsel kan er al veel en ook de Zorgverzekeringswet biedt ruimte voor diverse interventies op het gebied van preventie en leefstijl. Daar is niet iedereen zich van bewust. Wij leggen graag uit hoe het stelsel werkt, en ook wat er niet kan. En als het niet kan binnen de zorg, welke mogelijkheden zijn er dan wel?”

Mooi platform

Het voorbeeld van Buurtgeluk in Deventer laat zien wat lokale initiatieven kunnen betekenen voor bewoners, stelt Kahlman. “Grace Brok begrijpt de behoeften van de doelgroep in haar omgeving en ze slaagt erin de connectie te maken met de gemeenten, de zorgverzekeraar en andere partijen om hen mee te krijgen. Financieren vanuit de bedoeling biedt een mooi platform om zulke ervaringen te delen en initiatieven verder te helpen.”

“Op langere termijn ontwikkelen we inzicht in bevorderende en belemmerende factoren en de onderliggende mechanismen”, zegt Hilbrand Jacobs. “In de community groeit de kennis over de gewenste en ongewenste werkingen van het stelsel en ontstaat inspiratie hoe je daar anders mee om kunt gaan. Wat zijn onze mogelijkheden van invloed? Een belangrijk effect is dat mensen uit praktijk en beleid elkaar vinden en steunen in elkaars opgaven.”