Preventief Actie Team: Van zorgen voor naar zorgen dat

Zorgorganisatie Careyn startte in januari 2023 op de Zuid-Hollandse Eilanden met een Preventief Actie Team (PAT). Het team loopt mee met teams wijkverpleging en begeleidt die om cliënten zelfredzamer te maken. Onder het motto: van zorgen voor naar zorgen dat. En dat werkt. Inmiddels zetten ook andere regio’s van Careyn preventieteams in.

Het idee voor het Preventief Actie Team kwam uit de koker van verpleegkundige Caroline Smeets en manager Michel Verbaarschot van regio Voorne aan Zee en werd gerealiseerd met steun van het samenwerkingsverband Archipel ZHE. “De uitdagingen in de wijkverpleging zijn bekend”, zegt Smeets. “Meer ouderen, langer thuis wonen, en minder medewerkers die zorg kunnen bieden. Ondertussen wordt van ons gevraagd dat we passende zorg bieden en samen beslissen met de cliënt, en dat de zorg toegankelijk blijft.”

© Maartje ter Horst

Caroline Smeets (l.) en Melissa Kap vormen samen het Preventief Actie Team. Ze ondersteunen teams in de wijkverpleging om cliënten zelfredzamer te maken. Mensen leren omgeen met hulpmiddelen uit het zelfredzaamheidspakket is daarbij een belangrijk onderdeel.

Meer zelf doen

Om te voorkomen dat het systeem vastloopt, moet de wijkverpleging cliënten ondersteunen om meer zelf te doen, bedachten Smeets en Verbaarschot. Mensen leren om zelf hun steunkousen aan te trekken met een speciaal hulpmiddel, zelf je onderbroek ophijsen met de sliplift, zelf je ogen druppelen met de druppelbril, jezelf aankleden met de aankleedstok. “Er zijn veel hulpmiddelen waarmee cliënten zichzelf beter kunnen redden”, zegt Smeets. “Die kunnen vaker worden ingezet.”

Om te zien of en hoe hulpmiddelen vaker gebruikt kunnen worden, gaat het PAT mee met teams naar cliënten. Het PAT op de Zuid-Hollandse Eilanden bestaat uit Caroline Smeets en Melissa Kap. Begin januari 2023 was er een bijeenkomst voor het pilotteam om hen te informeren over het PAT. “Wij zijn er niet om te oordelen”, legt Kap uit. “Wel om vragen te stellen aan onze collega’s en hen aan het denken te zetten. Waarom doen ze de dingen zoals ze die doen? En zou het ook anders kunnen?”

Haar opsteken

“We zagen vrij veel handelingen die mensen met een beetje training ook zelf zouden kunnen doen”, vertelt Smeets. “Je rug wassen kun je vaak met een rugborstel zelf ook. We zagen ook een verpleegkundige die het haar van een mevrouw keurig opstak. Die mevrouw vond dat fijn, maar het hoort niet bij het werk van een verpleegkundige. Verder was er een cliënt die gedoucht werd omdat hij in het verleden één keer gevallen was. Je kunt dan ook overwegen om de fysiotherapeut in te zetten om aan de conditie te werken, en om misschien enkele aanpassingen in de badkamer te maken.”

Veel medewerkers in de wijkverpleging, zag het PAT, hadden de neiging om dingen over te nemen, ook als dat niet per se noodzakelijk was. Kap: “Wij willen het omdraaien. We beginnen vanuit de vraag: wat kunt u zelf? En wat heeft u nodig om het zelf te doen? Welke hulpmiddelen kunnen we inzetten? Is er iemand in uw omgeving die u kan helpen? De wijkverpleging komt pas in actie als het niet anders kan.”

Herstelgerichte zorg

Dat uitgangspunt om de zelfredzaamheid van mensen te stimuleren zodat ze zelfstandiger worden en minder afhankelijk zijn van de wijkverpleging viel niet bij alle collega’s en cliënten even goed. Sommige cliënten – of hun familie – vonden dat hun rechten werden afgenomen. Sommige collega’s van de wijkverpleging kregen gewetensproblemen omdat ze het gevoel hadden dat ze hun cliënt in de steek lieten, vooral als ze die cliënt al lang in zorg hadden.

“Zowel naar cliënten als naar onze collega’s is de communicatie heel belangrijk”, zegt Smeets. “De term reductieschema hebben we al snel ingeruild voor ‘herstelplan’. We werken aan herstelgerichte zorg, erop gericht om mensen minder afhankelijk te maken. Dat leidt tot meer welbevinden, betere gezondheidsuitkomsten en uiteindelijk kunnen mensen daardoor langer thuis blijven wonen.”

Goede uitleg

Een goede uitleg helpt om begrip te kweken bij cliënten. Kap noemt het voorbeeld van een meneer die twee keer in de week werd gedoucht en toch weer zelf ging douchen. “Hij vond het ‘wel gemakkelijk’ dat er steeds iemand langskwam om te helpen, maar hij bleek het na wat oefening ook zelfstandig te kunnen.”

De gesprekken om de zelfredzaamheid te vergroten zijn wel ingewikkeld, zeker als cliënten jarenlang gewend zijn dat de wijkverpleging komt. “Soms zijn het intensieve trajecten”, zegt Smeets. “Maar er zijn zeker successen. Een mevrouw die al jarenlang hulp kreeg bij de steunkousen heeft training gehad van de ergocoach en kan met de steunkousenhulp nu zelf de kousen aantrekken. Dat geeft meer vrijheid en autonomie en was voor haarzelf ook een overwinning.”

Nadenken over alternatieven

De beste resultaten worden echter geboekt bij mensen die nieuw in zorg komen. Kap: “Dan kunnen we meteen kritisch kijken wat er nodig is. We hebben een 5-stappenplan ontwikkeld waar we samen met de cliënt doorheen gaan. En we denken samen na over alternatieven. Als iemand gedoucht moet worden omdat er continentieproblemen zijn, kun je misschien ook overwegen om een toiletdouche te plaatsen.”

Om de teams op weg te helpen, heeft het PAT een ‘zelfredzaamheidspakket’ samengesteld met onder meer nuttige hulpmiddelen, zoals een tenenwasser, een rugborstel, de druppelbril, de sokkenaantrekker, de knopenhaak en de sliplift. Ook heeft het team een toolbox gemaakt met informatiemateriaal, zoals het 5-stappenplan, een handleiding om multidisciplinair overleg op te zetten en tips & tricks om cliënten te motiveren zelf meer de regie te nemen.

Werkwijze uitbreiden

Zorgteams van Careyn leveren wijkverpleging in veel gemeenten in Utrecht en Zuid-Holland. Diverse regio’s op de Zuid-Hollandse Eilanden hebben het initiatief van het Preventief Actie Team uit Voorne aan Zee overgenomen en zijn aan de slag gegaan met inspiratieplan, toolbox en zelfredzaamheidspakket. “We willen deze werkwijze uitbreiden binnen onze eigen organisatie”, zeg Smeets. “Maar andere organisaties die de zelfredzaamheid van hun cliënten willen versterken, kunnen contact met ons zoek. We stellen de toolbox vanuit de regionale samenwerking binnen Archipel graag beschikbaar.”