Gezondheid in alle beleidsdomeinen

De gezondheid van iedereen Ă©n in het bijzonder die van mensen in een kwetsbare situatie verbeteren en gezondheidsachterstanden terugdringen. Dat is het doel van de rijksbrede beleidsagenda ‘Gezondheid in alle beleidsdomeinen’.  Staatssecretaris Vincent Karremans (Jeugd, Preventie en Sport) is hiervoor coördinerend bewindspersoon.

Deze pagina bevat informatie over het thema ‘gezondheid in alle beleidsdomeinen’ en over de inhoud van de beleidsagenda. Daarnaast vind je hier links naar relevante documenten. De informatie op deze pagina wordt regelmatig aangevuld.

© Getty Images

Brede aanpak van gezondheidsachterstanden

Staatssecretaris Karremans: “Gezondheidsachterstanden bij kwetsbare groepen hangen voor een groot deel samen met andere maatschappelijke achterstanden die elkaar vaak versterken, zoals armoede, schulden, een onzekere werksituatie en een ongezonde leefomgeving. De oorzaken van gezondheidsproblemen liggen grotendeels buiten de zorg. En de oplossingen dus ook. Daarom richt het kabinet zich met deze beleidsagenda naast zorg onder andere ook op goede werkomstandigheden en een gezonde woonomgeving. De komende periode gaan we met verschillende partijen in overleg om te werken aan een meer fundamentele aanpak en focus voor de lange termijn."

Waarom gezondheid in alle beleidsdomeinen?

Gezond zijn en gezond blijven is niet vanzelfsprekend. Er zijn grote verschillen in gezondheid tussen groepen. Diverse partijen en overheden hebben de afgelopen decennia geprobeerd om deze verschillen te verkleinen, maar ze zijn hardnekkig en blijven groot. Daarom is aandacht voor gezondheid in alle beleidsdomeinen van belang. 

Verschillen tussen rijk en arm

Gemiddeld genomen zijn inwoners van Nederland redelijk gezond. Maar er zijn er grote verschillen tussen groepen. Zo leven mensen met een laag inkomen gemiddeld acht jaar korter en zelfs 24 jaar minder in goede gezondheid dan mensen met een hoog inkomen. Dit noemen we sociaaleconomische gezondheidsachterstanden.

Verschillen in gezondheid hebben diverse oorzaken. Zoals erfelijke kenmerken, de omgeving waarin je wordt geboren en opgroeit, leefstijl en gewoonten, opleidingsniveau en werk. Sociaaleconomische gezondheidsachterstanden ontstaan vooral door slechte leefomstandigheden en bestaansonzekerheid.

Inzet van idereen

Gezondheidsverschillen zijn hardnekkig. Er is ook geen simpele oplossing of aanpak. Daarom is aandacht voor gezondheid in alle beleidsdomeinen van belang. Het vraagt inzet van iedereen, van Rijksoverheid tot gemeenten, van maatschappelijke organisaties tot werkgevers, en van instanties tot mensen zelf. Dit is ook waar de Sociaal-Economische Raad (SER) in haar advies 'Gezond opgroeien, wonen en werken' toe oproept. 

Een gezamenlijke aanpak voor gezondheid

Met de beleidsagenda ‘Gezondheid in alle beleidsdomeinen’ zet het Rijk een belangrijke stap om gezondheidsverschillen terug te dringen. De agenda gaat in op vier thema’s die hierbij van belang zijn:

Ook wordt aangegeven welke maatregelen het Rijk op deze thema’s al uitvoert. In het komende jaar gaat het Rijk de aanpak voor het bevorderen van gezondheid en het terugdringen van gezondheidsachterstanden verder uitwerken. Hierbij willen we focussen op impactvolle acties die het verschil kunnen maken voor mensen die dit het hardst nodig hebben. Het Rijk gaat deze aanpak verder uitwerken met verschillende partijen die dichter bij mensen staan om wie het gaat, zoals gemeenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties.

Drie lijnen voor gezondheid in alle beleidsdomeinen

De beleidsagenda 'Gezondheid in alle beleidsdomeinen' bevat een overzicht van lopende en nieuwe maatregelen van het kabinet op impactvolle beleidsthema’s voor gezondheid en gezondheidsachterstanden (lijn A). Verder is een aantal trajecten ingezet die bouwstenen moeten opleveren voor een meer fundamentele aanpak en focus voor de lange termijn (lijn B en C). Hieronder worden de drie lijnen toegelicht.

Lijn A: Kansrijke beleidsthema’s

Het kabinet beschouwt de volgende beleidsthema's als impactvol. Beleid op deze thema's heeft een wezenlijke invloed op het beperken van gezondheidsrisico's en het verminderen van gezondheidsachterstanden. Het kabinet wil maatregelen uitvoeren om gezondheidsachterstanden te verkleinen op de vier thema's: 

Bestaanszekerheid en werk

Bestaanszekerheid is een van de speerpunten. Dit gaat verder dan alleen financiële zekerheid; het omvat alle aspecten van het dagelijks leven. Er is speciale aandacht voor kwetsbare groepen, omdat hier veel gezondheidswinst te behalen valt. Dit willen we doen door armoede terug te dringen en bestaanszekerheid te verbeteren.

Werk is hierbij een belangrijk middel. Als het werk aansluit bij iemands capaciteiten, veilig is en stabiliteit biedt, draagt het bij aan de fysieke en mentale gezondheid. Het kabinet werkt aan maatregelen om werken te stimuleren en de positie van flexwerkers te verbeteren.

Voor de lange termijn ontwikkelt het kabinet een hervormingsagenda voor de sociale zekerheid, toeslagen en het belastingstelsel. De drie doelen daarbij zijn: inkomensondersteuning moet zekerheid bieden en makkelijk te begrijpen zijn, en (meer) werken moet lonen. In de hervorming schenkt het kabinet waar nodig aandacht aan de relatie tussen het toeslagen- en belastingstelsel, het minimumloon en de sociale zekerheid.

Een gezonde generatie

Een goede start voor een heeft een levenslang effect op de gezondheid en ontwikkeling. Onderwijs, een gezonde school- en voedselomgeving en tegengaan van middelengebruik zijn belangrijke elementen om in te zetten op een gezond generatie. Daarom gaat het kabinet door met het programma schoolmaaltijden. Ook is in het regeerprogramma afgesproken dat er een samenhangende effectieve preventiestrategie wordt uitgewerkt.

Een gezonde fysieke leefomgeving

De inrichting en kwaliteit van de omgeving waarin mensen wonen hebben een grote impact op gezondheid en gedrag. Volgens de WHO is het een van de oorzaken achter de hardnekkige verschillen in gezondheid tussen sociaaleconomische groepen. De inrichting van de omgeving waarin mensen wonen en werken, inclusief binnenklimaat, kan de gezondheid sterk bevorderen. Meerdere departementen werken hier op verschillende manieren aan.

Beweging van zorg naar gezondheid en welzijn

Mensen in een kwetsbare situatie hebben vaker te maken met gezondheidsproblemen. De SER adviseert om in te zetten op een transitie van een zorgsysteem naar een gezondheidssysteem, met uitdrukkelijke aandacht voor chronische stress, bestaansonzekerheid en ongezonde prikkels in de sociale en fysieke leefomgeving. Het kabinet wil deze ‘beweging naar de voorkant’, die met het GALA, Integraal Zorgakkoord (IZA) en de Hervormingsagenda Jeugd in gang is gezet, onder andere verder brengen en concretiseren met een aanvullend zorg- en welzijnsakkoord.

Lijn B: Verkennen beleidsinstrumentarium om effecten op gezondheid nadrukkelijker mee te wegen in rijksbeleid

Er zijn verschillende scenario’s of instrumenten denkbaar om de aandacht voor gezondheidsachterstanden breed in al het rijksbeleid te versterken, van vrijblijvend tot meer bindend. Het ministerie van VWS heeft ABDTOPconsult gevraagd advies uit te brengen over kansrijke manieren en beleidsinstrumenten om gezondheid een stevigere plek te geven binnen rijksbeleid. Daarbij wordt ook gekeken naar wat geleerd kan worden van andere integrale opgaves die beleidsdomeinen overstijgen, denk aan duurzaamheid, natuur en klimaat. Het advies wordt dit najaar verwacht. PM: is dit advies er al, kunnen we ernaar linken?]

Lijn C: Gezamenlijke kennisopbouw: waarderen van gezondheid

Het lukt nog onvoldoende om investeringen in preventie vooraf te relateren aan besparingen in de zorg. Daarnaast komen de baten van preventie vaak niet terecht bij degene die voor de kosten opdraaien. Daarom werkt VWS samen met organisaties in de zorg aan een investeringsmodel voor preventie. In dit model worden de kostenbesparingen binnen het betreffende beleidsterrein gebruikt voor de financiering van preventieve maatregelen.

Het ministerie van VWS is in overleg met het RIVM en het CPB over wat ervoor nodig is om te kunnen onderbouwen en kwantificeren wat investeren in gezondheid oplevert, wat de gezondheidseffecten en -baten van beleid binnen en buiten VWS zijn en hoe hiermee de druk op het zorgpersoneel kan worden verminderd.

Het Centraal Planbureau (CPB) is in 2024 gestart met een meerjarige onderzoekslijn over preventie en gezondheidsbeleid. Dit project beoogt meer inzicht te krijgen in kansrijk preventiebeleid. Het ministerie van VWS is daarnaast met het RIVM in overleg om te kijken hoe meer inzicht kan worden verkregen op de effecten die andere beleidsterreinen hebben op de gezondheid.

Het Kennisplatform voor Preventie (KPP) houdt zich in opdracht van het ministerie van VWS bezig met het verbeteren van de aansluiting tussen kennis, beleid en praktijk. Eind 2023 hebben zij het advies ‘Preventie op waarde schatten’ opgeleverd. Het KPP is recent gevraagd om, in relatie tot gezondheid in alle beleidsdomeingen, een advies op te stellen over de commerciĂ«le determinanten van gezondheid.

Gezondheid in alle beleidsdomeinen in de praktijk

JOGG in gemeente Overbetuwe
‘Gezondheid in alle (beleids-)domeinen’ is in het geval van JOGG-regisseur Trudy Wolters-Jansen gezondheid in alle omgevingen waarin kinderen opgroeien. En dan proberen de ongezonde prikkels zoveel mogelijk te vervangen door gezonde prikkels.
Beleidsnota in Utrecht: ‘Gezondheid als standaard, niet zomaar een optie’
De beleidsnota 'Samen gezondheidsverschillen verkleinen 2024 – 2027' van de gemeente Utrecht is gericht op het gelijktrekken van kansen op een gezond leven voor alle inwoners van Utrecht.
Healthy Ageing in Groningen: ‘Gezond ouder worden doe je ook op straat’
Groningen wil een steeds gezondere stad te worden. De gemeente heeft in 2017 samen met kennisinstellingen een ‘Healthy Ageing Strategie’ ontwikkeld als basis voor gezonde verstedelijking.
Nationaal Programma Leeuwarden-Oost: ‘We erkennen dat bewoners zelf goede oplossingen hebben’
Annemarie Schepers is Coördinator Gezondheid binnen het Nationaal Programma Leeuwarden-Oost, dat in twintig jaar de leefbaarheid en veiligheid in dit stadsdeel op gemiddeld niveau wil brengen.
Hittestress in Hardenberg: ‘Onze speeltuinen en ontmoetingsplekken maken we groen en koel’
In Hardenberg - bijna ondergelopen in 2024 – wordt nu hard gewerkt aan de speeltuinen, veldjes en openbare ontmoetingsruimtes in de gemeente. ‘Werken aan een klimaatbestendige omgeving, is ook werken aan gezondheid.’

Documenten en downloads

  • Rapport Morgen gezond weer op. Hoe borg je de aandacht voor gezondheid op alle beleidsterreinen?

    Het Regeerprogramma wijst op de noodzaak van een samenhangende effectieve preventiestrategie. Het doel is een gezonde generatie in 2040. Het kabinet neemt daarom maatregelen om de gezondheid van alle Nederlanders te beschermen en te bevorderen.
    Dit rapport gaat in op potentieel kansrijke initiatieven, instrumenten en pilots om gezondheid in alle beleidsdomeinen te borgen binnen andere beleidsterreinen en hoe draagvlak kan worden gerealiseerd binnen die andere beleidsdomeinen.
  • SER-advies Gezond opgroeien, wonen en werken

    Met dit advies geeft de SER een eerste reactie op de vraag van het kabinet om te adviseren over sociaal-economische gezondheidsverschillen. De raad adviseert het beleid vooral te richten op het wegnemen van maatschappelijke oorzaken van gezondheidsrisico’s Ă©n op het verbeteren van de gezondheid van iedereen, met gerichte en extra aandacht voor mensen in een kwetsbare positie.
  • Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024

    In de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) rapporteert het RIVM regelmatig over de ontwikkeling van de volksgezondheid in Nederland. De VTV heeft een apart hoofdstuk over gezondheidsverschillen. 
  • De impact van maatschappelijke ontwikkelingen op de 'psychosociale arbeidsbelasting’ van werkenden

    Steeds meer werkenden ervaren stress door hun werk. Het RIVM en TNO hebben daarom in kaart gebracht welke ontwikkelingen de komende twintig jaar invloed hebben op de psychosociale arbeidsbelasting van werkenden in Nederland. 
  • Opgaven voor volksgezondheid en zorg op weg naar 2050. Vooruitblik Volksgezondheid Toekomstverkenning 2024

    Het RIVM blikt elke vier jaar vooruit op ontwikkelingen in de volksgezondheid en zorg. De inzichten gaan over de toekomst van onze gezondheid en zorg tot 2050. Een van de grote opgaven is hoe de gezondheid van alle Nederlanders kan worden verbeterd. 
  • Op onze gezondheid - de noodzaak van een sterkere publieke gezondheidszorg

    Volgens de Raad Volksgezondheid & Samenleving moeten de sociale determinanten van gezondheid - zoals wonen, werk, inkomen, onderwijs, leefomgeving - centraal staan in de zorg voor de volksgezondheid, ofwel publieke gezondheidszorg. 

Bekijk ook

Samen verantwoordelijk voor de gezondheid van inwoners
Met positieve gezondheid als basis werken professionals uit het medisch en sociaal domein in Vlissingen als één team met aandacht voor preventie en vroegsignalering.
MooiMaasvallei toont kracht van samenwerking: €64 miljoen voor gezondheid en welzijn
Tot 2028 ontvangt de regio MooiMaasvallei 64 miljoen euro uit de transformatiegelden van het Integraal Zorgakkoord (IZA). Dit geld wordt ingezet om de gezondheid en het welzijn van 130.000 inwoners verder te versterken.
Focus op gezondheid met de populatiegerichte gezondheidscyclus
De populatiegerichte gezondheidscyclus is een model om toe te groeien naar een nieuwe aanpak van de gezondheidszorg. Met de nadruk op gezondheid in plaats van ziekte.