Sociale wijkonderneming HEEM: ‘We zijn geen hulpverleners maar naasten’

HEEM is een sociale wijkonderneming in de nieuwe Nijmeegse buurt NDW21. Een creatieve en groene broedplaats waar ontmoeting centraal staat. De initiatiefnemers gaan voor een gezonde en zorgzame gemeenschap. Jorine de Bruin: “We signaleren hoe het met iemand gaat. We zijn geen hulpverleners maar naasten.”

Jorine de Bruin is samen met Janneke Wijdeveld initiator van Broederij Lindenholt, de Tuinbrigade en wijkonderneming HEEM. Haar missie is om kunst, groen, cultuur en welbevinden met elkaar te verbinden. De oprichting van HEEM komt voort uit eerdere sociale initiatieven. De Broederij in Lindenholt is de belangrijkste. Twee kenmerken van de werkwijze van dit initiatief vormen de basis voor de activiteiten bij HEEM.

Goede buur

Het eerste kenmerk is de rol van goede buur. De Bruin beschrijft de voorgeschiedenis van de oprichting van de wijkonderneming: “Ik moet beginnen bij maatjesproject Kunstexpres, rond 2014. We kwamen toen veel bij gezinnen thuis waar kinderen graag tekenden, toneelspeelden of muziek maakten, en ouders die ook creatief bezig wilden zijn. We dachten op gezinsniveau: hoe geven we hun een plek? We huurden een oude boerderij in de wijk Lindenholt, ooit al met een publieke functie.

“Al snel organiseerden we een bewonersavond. We hebben de tijd genomen om bewoners goed te leren kennen. Na een tijd voelden we ons welkom in de wijk. Samen met buurtbewoners knapten we de boerderij op waarbij het eigenaarschap direct werd gedeeld. We meten ons succes aan het aantal mensen met een sleutel – dat aantal groeit nog steeds. De boerderij werd een plek van de wijk: we werden echte buren. Eigenaarschap, wederkerigheid en samen de handen uit de mouwen steken stonden centraal.’’

Sociale cohesie door tuinieren

Het tweede kenmerk van de Broederij dat terugkomt bij HEEM, is actief zijn in het groen. “Groen is een middel voor sociale cohesie. Inmiddels zijn 70 buurtbewoners actief, en bezoeken 350 mensen wekelijks de Broederij. Onze Tuinbrigade begon gewoon met het opknappen van voortuinen, onder andere bij mensen die dat niet langer zelf konden. Een buurvrouw maakte zelfs een gat in de heg om makkelijk aan te haken.

“Woningcorporatie Portaal had een tuinenplan. Met de gemeente, woningcorporaties Portaal, Talis en Woonwaarts en diverse welzijnspartners sloegen we de handen ineen. Twee dagen per week knappen we nu samen tuinen op. De samenwerking verloopt soepel, met weinig regels. We doen het gewoon samen.’’

Hier moet iets komen

De medewerkers van de Broederij leerden door samenwerking met woningcorporaties de woningbouwsector goed kennen. Toen de gemeenten en de drie corporaties plannen maakten voor een nieuwe wijk in het zuidwesten van de stad, benaderden ze De Bruin: “De woningcorporaties hebben op deze locatie allemaal nieuwe panden gerealiseerd. Er zijn verder weinig voorzieningen, wel veel industrie en werklocaties. Gemeente en woningbouw zeiden: hier moet iets komen. De woningen zijn klein – waar kunnen mensen elkaar ontmoeten? Daaruit kwam de vraag: willen jullie hier een locatie openen? We wilden daarbij waarden meenemen als vrijheid, eigenaarschap en ruimte voor creativiteit.”

Een beweging van Gelderse sociale wijkondernemingen

HEEM maakt als proeftuin onderdeel uit van het ZonMw-project ‘Samen creëren en floreren: wijkondernemingen als voedingsbodem voor een groene en verbonden buurt’. Dit project heeft tot doel om de rol en taken van informele sociale wijkondernemingen bij het ontwikkelen van en samenwerken aan een gezonde leefomgeving inzichtelijk te maken en te borgen bij samenwerkingspartners en de gemeente.

“We werken samen met sociale wijkondernemingen, formele samenwerkingspartners en gemeenten om de rolneming en positionering te verhelderen, te versterken en te borgen”, zegt De Bruin. “Hiermee komt een beweging op gang van Gelderse sociale wijkondernemingen.”

Creatieve en groene broedplaats

De Bruin vertelt hoe het op gang brengen van HEEM eruitzag: “We begonnen met soep boven een kampvuur, toen het pand nog niet af was, op een braakliggend terrein. Inmiddels is HEEM een creatieve en groene broedplaats waar bewoners zich thuis voelen. Je kunt er gewoon zijn, maar ook actief meedoen: meekoken, mee-eten. Wij nemen vanuit HEEM het voortouw, proberen dingen uit, en zodra bewoners aanhaken, doen wij als team een stapje terug.

“Vanuit het ontmoeten ontstaat het creëren met en door bewoners. Eigenaarschap van de wijk, creativiteit en groen zijn de rode draad. Er is nu ook een open atelier: mensen kunnen zelf iets creatiefs meenemen of samen iets maken om HEEM mooier te maken. Soms organiseren we een soort festivalavond, waarin we aan elkaar laten zien wat we kunnen – bijvoorbeeld haken of schilderen.”

Gezond leren koken

Het pand van HEEM ligt aan een looproute, vlak bij een doorgaande weg. Het terrein is samen met een stedenbouwkundige ingericht. De Bruin: “Het openbare groen is van de gemeente maar bewoners onderhouden het, en dat levert gezondheidswinst op. Je ontmoet elkaar, en we koken met de verse groenten. We maken gezonde maaltijden en leren mensen ook koken. Mensen mogen ook voor zichzelf groenten komen plukken. We doen rond het verbouwen van groenten en gezond koken actief aan kennisoverdracht.”

De gezondheidswinst van de wijkonderneming zit ook in het normaliseren van hulpvragen. “Mensen beginnen naar elkaar om te zien en bieden elkaar vervolgens op een gelijkwaardige manier hulp. De relatie binnen een sociaal wijkinitiatief zorgt voor een zorgzame gemeenschap. We zijn geen welzijnsprofessionals, maar het is makkelijk om je vragen te stellen. We signaleren hoe het met iemand gaat, net als de bewoners onderling. Soms gaat er iemand mee naar de huisarts – niet als formele hulpverlener, maar gewoon als naaste.”

Mentale veerkracht

“We zien HEEM als een levendige gemeenschap waar mensen nieuwsgierig zijn en samen creëren. Een plek waar je gewoon jezelf kunt zijn, en waar op een laagdrempelige manier goede gesprekken ontstaan over gezondheid en mentale veerkracht. We zien gezondheid in mijn ogen te vaak als de afwezigheid van gezondheidsproblemen. Laten we inzetten op positieve gezondheid en veerkracht.”

Tips voor het creëren van ontmoetingsplekken in de wijk:

Weet waar je van bent, ontmoeten werd ons ‘product’. Je kan niet overal mee bezig zijn.
Zet in op waar je als initiatiefnemers enthousiast van wordt. Je mag erop vertrouwen dat anderen aanhaken op je enthousiasme. Zorg goed voor jezelf als organisatoren.
Begin klein, dan kan er iets groeien. Leg bij de start nog niet alles vast.
Er mogen ideeën mislukken, maar geef niet te snel op.