Nationaal Programma Leeuwarden-Oost: ‘We erkennen dat bewoners zelf goede oplossingen hebben’

De opdracht: breng in twintig jaar de gezondheid van de inwoners van Leeuwarden-Oost naar het gezondheidsniveau van de gemiddelde Leeuwarder. Haar rol: beleidsdomeinen verbinden en interventies van blijvende meerwaarde voorzien. Annemarie Schepers is Coördinator Gezondheid binnen het Nationaal Programma Leeuwarden-Oost. ‘Deze aanpak stelt ons in staat om belemmeringen weg te nemen en sneller en transparanter resultaten te boeken.’

Leeuwarden-Oost bestaat uit vijf kleurrijke wijken met bewoners die gehecht zijn aan de buurten waarin ze wonen en leven. Tegelijkertijd kent dit stadsdeel problemen die telkens maar niet structureel kunnen worden opgelost. Onder de 36.000 inwoners – een derde van de bevolking van de Friese hoofdstad – heerst intergenerationele armoede. Het aantal bijstandsuitkeringen in Leeuwarden wordt voor de helft hier uitgekeerd. Een deel van de woningvoorraad bestaat uit sociale huurwoningen die aan vervanging of onderhoud toe zijn. Al die (omgevings-)factoren hebben een negatieve invloed op de gezondheid van de bewoners.

Domijnoverstijgend samenwerken

Annemarie Schepers is Coördinator Gezondheid binnen het Nationaal Programma Leeuwarden-Oost, dat in twintig jaar de leefbaarheid en veiligheid in dit stadsdeel op gemiddeld niveau wil brengen. Hiervoor werkte ze in verschillende (sociale) domeinen zoals onderwijs, kinderopvang, sociale wijkteams en jeugd.

In 2021, vertelt ze, was al begonnen met onderzoek naar meer structurele oplossingen voor het stadsdeel. Een jaar later werd een alliantie opgericht, in 2023 was er een programmaplan, geïnspireerd door het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid. Inmiddels is Leeuwarden-Oost een van de twintig stedelijke gebieden in het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV). De doelstelling in elk nationaal programma is om in twintig jaar de woon-, werk- en leefomstandigheden in deze stadsdelen naar een gemiddeld niveau te tillen. En dat zo te houden. 

Plussen

Schepers werkt samen met twaalf andere medewerkers vanuit het programmabureau dat ook in Leeuwarden-Oost is gesitueerd. Haar opdracht, zegt ze, is het verbinden van de domeinen wonen, werken, leren en veiligheid vanuit het perspectief van gezondheid.

Daartoe brengt ze samen met haar collega’s de vijftig partners in het NP met elkaar in contact en beweegt ze die om samen op te trekken. Tot die vijftig partners behoren ministeries, de gemeente zelf, vrijwilligersorganisaties, onderwijs- en cultuurinstellingen, sportverenigingen, schuldhulp- en zorgverleners en woningcorporaties.

Ze vertelt: ‘Als je uit bijvoorbeeld de sportwereld komt, dan werk je niet automatisch samen met sociaal werkers, scholen of de politie. Dat moet je organiseren. Ik heb bij de gemeente in allerlei domeinen gewerkt - die ervaring helpt bij het verbinden van die domeinen.’

De aanpak vanuit het programmabureau is ruwweg als volgt: ‘We hebben in het begin een situatieschets gemaakt, gekoppeld aan diepgaand dataonderzoek, om ons een goed beeld te vormen van wat er hier allemaal al gebeurt. Met die data en de kennis van al die verschillende organisaties bij elkaar hebben we ons afgevraagd: wat kunnen we extra doen om het verschil te maken voor de toekomst van de nieuwe generatie? Die impactvolle interventies noemen we “plussen”.’

Gezinslab

Wat er in de aanpak vooral veranderd is: er is geen enkelvoudige regie meer van bovenaf. Er is geen sprake meer van professionals die wel zouden weten wat de behoefte is en hoe daaraan moet worden tegemoetgekomen. Wel is er sprake van een overheid die naast de inwoners staat in plaats van erboven. Schepers: ‘Wijkbewoners weten zelf vaak het beste wat er nodig is, en dan moet je professionals in de tweede ring beschikbaar hebben om te faciliteren en ondersteunen.’   

Een voorbeeld van die aanpak is ‘het gezinslab’, opgericht om de gezondheid van bewoners te verbeteren door achterliggende oorzaken, zoals stress, schulden, werkloosheid of een ongezond levenspatroon, te helpen wegnemen. De aanpak is laagdrempelig: met vrijwilligers, buurtbedrijven, ervaringsdeskundigen en professionele hulpverleners.

Het gezinslab is nu gevestigd in twee wijkcentra in de wijken Oud Oost en Bilgaard. De crux is dat daar ervaringsdeskundige buurtbewoners rondlopen die aanspreekbaar zijn als jij als medebuurtbewoner vragen hebt. Schepers: ‘Het gaat er daarbij niet om of jouw hulpvraag past binnen de WMO, de Jeugdwet of de Participatiewet. Het gaat puur om de vraag: wat heb jij nodig, wat betekent dat dan en wat gaan we dan voor jou in de vorm van maatwerk organiseren?’

Transformatie

Deze investering in “de sociale basis” moet onderdeel zijn van een transformatie van het huidige zorgsysteem dat door de almaar stijgende kosten en groeiende hulpvraag niet meer houdbaar is, zegt Schepers. ‘Het is een systemische aanpak. Je bekijkt de problemen niet afzonderlijk, maar in samenhang. Gezondheid verbeteren doe je niet door te wachten tot iemand zo ziek is dat die persoon zeer kostbare zorg nodig heeft in een ziekenhuis. Maar door ‘aan de basis’ de oorzaken van die slechte gezondheid aan te pakken, zoals de schulden die ziekmakende stress veroorzaken en eenzaamheid die leidt tot gezondheidsklachten.’

Schepers: ‘Naar alle interventies die we uitvoeren, doen we onderzoek of maken we een kosten-batenanalyse. Gewoon inzichtelijk maken: wat gebeurt er? Wat steek je erin, wat levert het op en wat doet het met en voor de mensen? We monitoren over de jaren heen. Onze inzet is dat door onze interventies de bewoner zich beter voelt en de gezondheidskosten lager worden.’

Wekelijks zit het programmateam bij elkaar in het kantoor aan de Oostergrachtswal. ‘Dan kijken we of de neuzen nog in dezelfde richting staan en wisselen we informatie uit. Maar vooral kijken we of we onze connecties kunnen benutten om over de domeinen heen te kunnen acteren. Kijk, het gaat niet om het belang van jouw domein, maar om het belang van de bewoners. Zolang gezondheid terugkomt in de andere domeinen, en vice versa, ben ik gelukkig.’

Tips

• Stel je als overheid(sdienaar) naast de inwoners op in plaats van erboven.
• Vertrouw erop dat wijkbewoners zelf vaak het beste weten wat er nodig is.
• Zorg dat je professionals in de tweede ring beschikbaar zijn om te faciliteren en ondersteunen.
• Zorg dat ervaringsdeskundige buurtbewoners aanspreekpunt zijn voor andere buurtbewoners die vragen/problemen hebben.
• Stel de hulpvraag centraal, niet de wet- en/of regelgeving. 
• Maak bij elke interventie die je pleegt een kosten-batenanalyse.
• Wees met je organisatie aanwezig in het gebied waar je werkt, zodat je herkenbaar en aanspreekbaar bent en zelf gemakkelijker contact maakt.