Impact maken op kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen thuis

De huisartsen in Tiel waren vanaf het begin betrokken bij de ontwikkeling van MESO-zorg. De kern hiervan is de inzet van een specialist ouderengeneeskunde voor het bieden van integrale, multidisciplinaire zorg aan thuiswonende ouderen met complexe problemen. Door deze gerichte aanpak kunnen kwetsbare ouderen langer thuis blijven wonen. Sinds juni 2024 is er een structurele betaaltitel, zodat nu kan worden nagedacht over vervolgstappen. Zorgverzekeraar Menzis is partner in dit proces.

Samenwerking huisarts en specialist ouderengeneeskunde

Het verhaal van MESO-zorg begint in 2011 in Velp bij specialist ouderengeneeskunde Ester Bertholet. Zij startte daar de eerste zelfstandige praktijk ouderengeneeskunde. Huisartsen konden thuiswonende ouderen met ingewikkelde problemen naar die praktijk verwijzen. Een van de specialisten ouderengeneeskunde uit haar team kwam dan bij deze mensen thuis. Ze gaf het initiatief de naam MESO-zorg: Multidisciplinaire Eerstelijns ouderenzorg met een Specialist Ouderengeneeskunde.

“Wij zijn heel vroeg met Ester in contact gekomen”, vertelt Tim van Tuil, manager geïntegreerde zorg bij Eerstelijns Centrum Tiel in Tiel. “We zeiden al snel tegen elkaar: dit moeten wij ook hebben. We zijn in gesprek gegaan met onze lokale VVT-instelling en daaruit is de afspraak gekomen dat we gewoon gingen beginnen met consulten door de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn, betaaltitel of niet.”

Landelijke pilot

Maar de huisartsen in Tiel wilden meer. “Toen in 2020 de landelijke pilot voor MESO-zorg kwam, zijn we daar dan ook bovenop gedoken”, vertelt Van Tuil. “We zijn een grijze regio en we zijn bovendien als regio anders dan de stedelijke gebieden. Dat maakte het interessant om te kijken of de aanpak ook werkt in een landelijke omgeving. 200.000 inwoners op een enorme oppervlakte levert zijn eigen problemen op. In Tiel hebben we twaalf huisartspraktijken. In de regio ongeveer zeventig en veel daarvan zijn nog echte dorpsdokters.”

De huisartsen waren bereid om mee te doen met de pilot. “We hebben huisartsen die het belangrijk vinden om te doen waar ze goed in zijn. Die zagen in dat het specifiek voor de ouderenzorg fijn is om er iemand bij te halen met meer kennis van kwetsbare ouderen.”

Uitgangspunt voor langer thuiswonen

De primaire zorgverzekeraar in de regio, Menzis, geloofde vanaf het begin in het gedachtegoed van MESO. Ze zag de uitdaging die de vergrijzende samenleving en het daarmee steeds langer thuis wonen van ouderen met complexe problematiek met zich meebrengt. “Hierbij vinden wij het heel belangrijk dat de juiste expertise op de juiste plek wordt ingezet”, zegt Anne Joostink van Menzis. “We zien het gegeven dat de specialist ouderengeneeskunde en zijn team bij de MESO-formule in de eerste lijn werken als uitgangspunt voor langer thuiswonen. Het voorkomt bovendien zoveel als mogelijk een gang naar het ziekenhuis. Deze werkwijze juichen wij toe.”

Impact op kwaliteit van leven

Eerstelijns Centrum Tiel rondde, samen met de andere pilotlocaties Zoetermeer en Rotterdam, de pilot af met een rapport over de impact op de kwaliteit van leven en kwaliteit van zorg op patiënten in de thuissituatie. Van Tuil: “Over het algemeen kunnen deze mensen langer thuis blijven wonen, wat een hoge mate van kosteneffectiviteit betekent. Uitgaand van onze aanname over een gemiddelde DBC-prijs komen we uit op een besparing van 2.000 tot 3.000 euro per patiënt per jaar. En voor de huisarts betekent de inzet van de specialist ouderengeneeskunde dat hij tijd heeft voor andere zorg. Het had wel een aanlooptijd nodig om te bepalen wanneer je de SO inschakelt en wanneer je verwijst.”

Stevige visie op de zorg voor kwetsbare ouderen

Ook voor Menzis was het ontdekken. “Het vraagt een stevige visie op de zorg voor kwetsbare ouderen, vanwege de samenhang met andere vormen van ouderenzorg”, zegt Joostink. “Pas gedurende het experiment zagen we hiervan ook de resultaten terug, Daarom vraagt dit aan de voorkant vertrouwen, daadkracht en transparantie.”

Menzis ziet de inzet van de specialist ouderengeneeskunde als onderdeel van een stepped care model. Joostink: “De afbakening van het zorgtraject met de rollen van de huisarts en de specialist huisartsgeneeskunde moet helder zijn. Dan wordt het beschikbare personeel in de zorg heel gericht en doelmatig ingezet en kan - met hetzelfde aantal professionals - aan meer kwetsbare ouderen passende zorg worden geboden. Deze werkwijze draagt bij aan een oplossing voor de snel vergrijzende bevolking en het arbeidsmarkttekort.”

© ECT Tiel

De huisartsen van Eerstelijns Centrum Tiel doken in 2020 bovenop de landelijke pilot rond MESO-zorg: Multidisciplinaire Eerstelijns ouderenzorg met een Specialist Ouderengeneeskunde. “We hebben huisartsen die het belangrijk vinden om te doen waar ze goed in zijn. Die zagen in dat het specifiek voor de ouderenzorg fijn is om er iemand bij te halen met meer kennis van kwetsbare ouderen.”

Van experimenteertitel naar structurele financiering

De pilot leidde tot een experimenteertitel van de Nederlandse Zorgautoriteit voor bekostiging van de MESO-zorg. “Die is met een aantal jaren verlengd, met het doel uiteindelijk tot structurele financiering te komen”, vertelt Van Tuil. “Dat is het punt waarop het ingewikkeld werd. De NZa wilde wel, maar wilde de betaaltitel generiek maken, zodat die niet alleen hiervoor geschikt was, maar ook voor andere zorg. Voor de inzet van een mobiel geriatrisch team met GZ-specialist bijvoorbeeld. Juni 2024 is er een definitieve betaaltitel gekomen. Tot aan de start van de pilot, heeft Menzis steeds nieuwe financieringspotjes aangesproken.”

Nu probeert Eerstelijns Centrum Tiel deze vorm van zorg voor de hele regio beschikbaar te maken. “Ook hierbij is Menzis weer betrokken, en de andere zorgverzekeraars volgen”, vertelt Van Tuil. “Het is een dure vorm van zorg – door de vele uren werk voor de specialist ouderengeneeskunde en de verpleegkundige bij de patiënt en het coördinerende werk en de secretariële ondersteuning – en dus spannend om in te kopen.

"Met de NZa is al eens een traject geweest om te onderzoeken wat wel en niet moet worden vergoed. De conclusie is dat de belangrijkste onderdelen niet te declareren zijn, de besparing valt elders. De zorgverzekeraars zeggen: de trajectzorg is er en de titel is generiek, maar wij kopen de zorg alleen in bij partijen die eerder al MESO-zorg leverden. Dus met de zorgverzekeraars onderzoeken we nu hoe ook op andere plekken een variant hiervan kan worden ingekocht.”

Mogelijke vervolgstappen

Menzis hoopt hiermee in de toekomst ook andere, vergelijkbare initiatieven als MESO te kunnen bekostigen. Joostink: “We vinden het wel heel belangrijk dat, voordat we overgaan tot contractering van trajectzorg, de organisatie van zorg voor kwetsbare ouderen en de stepped-care gedachte daarin is vormgegeven in een regionaal netwerk of een regionale samenwerking.

"We bekijken hierin het hele zorgcontinuüm voor de kwetsbare oudere. Dus: dat een huisarts zijn kwetsbare patiënten kent en lokaal een netwerk heeft georganiseerd rondom die patiënten, dat de casemanager dementie in positie is, en dat de inzet van consultatie van de specialist ouderengeneeskunde in de regio is geborgd. Ook het sociaal domein speelt hierin een belangrijke rol als het gaat om ondersteuningsvragen of bijvoorbeeld eenzaamheid.

Werken aan gedeelde uitgangspunten

"Als aan deze voorwaarden wordt voldaan, gaan wij in onze kernregio’s graag in gesprek om te kijken of en hoe de toevoeging van trajectfinanciering een meerwaarde is voor dit zorgcontinuüm, in een logische samenhang met de al bestaande zorgactiviteiten inclusief betaaltitels. Daarnaast werken wij als zorgverzekeraars samen met veldpartijen aan gedeelde uitgangspunten voor deze prestatie per 2027. Hierin zal voornoemde ook een plek krijgen.”

Een beperking is op dit moment wel dat de structurele financiering alleen betrekking heeft op de zorg die binnen de Zorgverzekeringswet valt. “Ook vanuit andere zorgsoorten en domeinen zijn er veel mogelijkheden die eraan bijdragen dat kwetsbare ouderen langer thuis kunnen blijven wonen”, zegt Joostink.

“Denk hierbij aan de consultatiemogelijkheid van de specialist ouderengeneeskunde in de geneeskundige zorg voor specifieke patiëntgroepen of binnen de Wet langdurige zorg, aan de inzet van de casemanager dementie vanuit de wijkverpleging, en aan de inzet van de poh-ouderenzorg in de huisartsenzorg. De verschillende prestaties dragen allemaal bij aan het langer thuis wonen van kwetsbare patiënten op een zo goed mogelijke manier. Ook de collega’s van het zorgkantoor voeren in onze regio’s het gesprek over het toekomstbestendig houden van de zorg voor kwetsbare ouderen.”