Hittestress in Hardenberg: ‘Onze speeltuinen en ontmoetingsplekken maken we groen en koel’

Door klimaatverandering zal Nederland in de toekomst vaker kampen met extreem weer zoals hevige buien of perioden van hitte. Het creĂ«ren van een klimaatbestendige leefomgeving is onderdeel van het landelijke doel om in 2050 klimaatneutraal te zijn. In Hardenberg - bijna ondergelopen in 2024 – wordt nu hard gewerkt aan de speeltuinen, veldjes en openbare ontmoetingsruimtes in de gemeente. ‘Werken aan een klimaatbestendige omgeving, is ook werken aan gezondheid.’

© VWS

Hardenberg is op diverse manieren bezig met het verbeteren van de leefomgeving. De gemeente kent een Buitenruimteplan, heeft een gezonde leefomgeving in de eigen Omgevingsvisie opgenomen, en werkt via vier sporen aan haar toekomstbestendige leefomgeving: beleid, onderzoek, communicatie en uiteindelijk de fysieke uitvoering.

Derjan Welleweerd is projectleider Klimaat, Water en Biodiversiteit bij de gemeente Hardenberg. Na een groot deel van zijn carriùre bij ingenieursbureaus te hebben gewerkt, is hij nu verantwoordelijkheid voor een klimaatbestendige leefomgeving in Hardenberg. Hij richt zich volledig op het vierde spoor, de uitvoering. ‘Ik zorg dat de aanpassingen aan de omgeving ook daadwerkelijk worden doorgevoerd zoals bedacht. Daarin hebben we ook aandacht voor speeltuinen, veldjes en openbare ontmoetingsruimtes. Die richten we opnieuw in zodat ze klaar zijn voor de toekomst en voldoen aan de wensen van de huidige bewoners.’

Extremen worden extremer

‘We hebben in de Vecht, rond de jaarwisseling 2023-24, een zeer hoge waterstand gehad', vertelt Wellewaard. 'Dat ging maar net goed. De alarmbellen zijn afgegaan. Maar het geeft ook aan dat de maatregelen, die in het verleden genomen zijn, effectief zijn.  De extremen worden extremer.

'Binnen de gemeente krijg ik collega’s makkelijk in de meewerkstand als ik suggesties doe hoe we negatieve klimaateffecten kunnen voorkomen of verbeteren. Zo creĂ«ren we een soort grasstraten die er uit zien als een karrespoor. Regenwater kan zo in de grond afgevoerd worden. Klimaatbestendig worden kunnen we niet alleen. Partijen als het De Stuw Sociaal Netwerk en Vechtdal Wonen nemen ook hun rol. Zo werken we samen met de GGD aan een hitteplan voor de bewoners.’

Kind op fiets in grasveldje
© VWS

Koele speelplekken

‘In Dedemsvaart zijn we bezig aan een project dat we "koele speelplekken" noemen. Het gaat om vier plekken in een versteende buurt uit de jaren 70. We merkten dat de plekken niet altijd goed werden gebruikt, omdat ze flink heet kunnen worden en omdat ze niet zijn meegegaan in de ontwikkeling van de wijk.’

Welleweerd gaat niet zomaar over tot interventies. De onderzoeksfase is ontzettend belangrijk bij het aanpassen van speel en recreatieplekken. ‘We beginnen met kijken naar demografische gegevens. Wat is de leeftijdsopbouw van de bewoners en wat is hun achtergrond? Hierin heeft de GGD IJselland een grote rol gespeeld. Zij hebben straatinterviews gedaan in de vier buurten, om zo concreet mogelijk op te halen wat er speelt en welke behoeften er zijn.

'Bewoners konden ook een enquĂȘte invullen via gemeentelijke platforms. Per locatie hebben we een online omgeving ingericht waar mensen suggesties konden doen. De informatie uit dit vooronderzoek is dĂ© basis geweest voor het ontwerp voor de verschillende de locaties. Na publicatie van de ontwerpen op de online platforms hebben we nauwelijks kritiek gekregen. Door deze intensieve vorm van communicatie, herkennen de mensen zich in de voorstellen.’

Een grasheuvel om op te dansen

Welleweerd: ‘Uit het vooronderzoek blijkt dat de gemiddelde leeftijd in de wijk hoger ligt dan toen de speelplekken werden aangelegd. Jongeren zijn opgegroeid en soms al de wijk uit. We zien dat bijvoorbeeld een kunstgrasveld in de zomer minder wordt gebruikt, vanwege de hitte. Soms zagen we jongens er wel voetballen, maar zaten meiden op een bankje. Daar hebben we uiteindelijk een grasheuvel geplaats voor TikTok dansjes, wat ook meiden in Dedemsvaart aanspreekt.’

Op een andere locatie lagen er mogelijkheden voor een speelveldje. ‘Daar hebben we vooral contact gehad met de buurtvereniging. Die is heel actief, maar had eigenlijk geen openbare ontmoetingsplek. Daar is meer groen aangeplant en hebben we een grote picnickbank geplaatst, bijvoorbeeld voor buurtfeestjes.’

‘De derde locatie wordt intensief gebruikt door schoolgaande kinderen. Daar gaan plastic en staal plaatsmaken voor natuurlijke materialen. Er komt bijvoorbeeld een omgevallen boom te liggen. Op deze plek letten we ook op de temperatuur. Hoe staat de zon op welk tijdstip? We willen hier natuurlijke schaduw creĂ«ren door extra struiken en bomen te plaatsen. Zo voorkomen we hittestress.’

Bladerdichtheid

Het tegengaan van hittestress stopt niet na de fysieke aanpassingen van de locaties. ‘Binnenkort onderzoeken we hoe effectief onze maatregelen zijn. We gaan per speelplek temperatuurverschillen in en uit de schaduw meten. De bekende stresstest hitte wordt vaak op dorps- of wijkniveau gedaan. Wij gaan per maatregel meten. Bij geplaatste bomen kijken we bijvoorbeeld ook naar de stamomvang, de grootte en de bladerdichtheid.

'Onderzoek naar hoe je het beste temperatuur verlaagt, staat in Nederland nog in de kinderschoenen. De GGD gaat onderzoeken of de plekken meer of op een andere manier gebruikt worden in vergelijking tot de situatie voor aanpassing. Kortom, Hardenberg wordt groener en nodigt steeds meer uit tot sporten, spelen, bewegen en ontmoeten en daar dragen we graag aan bij.’

Tips voor andere gemeenten en organisaties