Healthy Ageing in Groningen: ‘Gezond ouder worden doe je ook op straat’

Groningen wil een steeds gezondere stad te worden. De afgelopen jaren is er veel aandacht geweest voor preventie door gezondheid mee te wegen in andere domeinen. De gemeente heeft in 2017 samen met kennisinstellingen een ‘Healthy Ageing Strategie’ ontwikkeld als basis voor gezonde verstedelijking. ‘De kernwaarden in deze aanpak komen ook terug in de wijkvernieuwing.’

Grote Markt in Groningen
© VWS, Bert Lanting

De autovrije Grote Markt in Groningen

Healthy Ageing Wijkaanpak

Marieke Zwaving is concernadviseur strategie bij de Concernstaf met onder meer ‘Gezonde Stad en Gezonde Regio’ in portefeuille. Erin Straat is beleidsadviseur gezondheid bij de Directie Maatschappelijke Ontwikkeling, met onder andere de Gezonde Omgeving en de GGD in portefeuille. Samen delen ze hun inzichten en ervaringen rond de brede Groningse aanpak. 

De aanleiding voor de ontwikkeling van een 'Healthy Ageing Visie' was een internationale conferentie 'Building The Future of Health', waar de invloed van de leefomgeving op gezondheid centraal stond. Groningen werkte al samen met het UMCG, RUG en Hanze rond het thema dat nu 'Meer Gezonde Jaren' heet. De conferentie was de aanleiding om een brede samenwerking aan te gaan met als ambitie het vergroten van het aantal gezonde levensjaren en het verkleinen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. In dezelfde periode begon Groningen gebiedsgericht te werken.

© VWS, foto Bert Lanting

Kernwaarden vertaald naar wijkplannen

Marieke Zwaving (links op de foto) vertelt hoe dat ging: ‘Via de gebiedsmanagers hadden we een makkelijke ingang om met de kernwaarden van de Healthy Ageing-strategie aan de slag te gaan. De kernwaarden zijn Actief burgerschap, Bereikbaar groen, Actief ontspannen, Gezond verplaatsen, Gezond bouwen, Gezonde voeding en Veiligheid, die als laatste werd toegevoegd. Deze kernwaarden sloten ook goed aan bij de wensen de bewoners en lieten zich vertalen in de nieuwe wijkplannen in een aantal wijkvernieuwingswijken die rond die tijd ontwikkeld werden. Deze wijken kregen extra aandacht vanwege het verouderde woningaanbod, de sleetse openbare ruimte en het hoge aantal ongezond ervaren levensjaren.’

In de wijk Selwerd hebben bewoners ‘gezond en gelukkig’ als een van de vier kerndoelen voor hun wijk geformuleerd. ‘We hebben indertijd extra capaciteit gezet op het bewaken van de samenhang van de inzet van wijkorganisaties. De wensen van de bewoners zijn leidend bij zulke doelen, maar op de juiste momenten moeten we als gemeente ook knopen doorhakken. Ik denk dat die balans vinden de kunst is bij wijkontwikkeling. We zijn niet te aanwezig, maar ook zeker niet te afwachtend.’

Paddepoel-bewoners maken zelf plannen

In Paddepoel, een naoorlogse wijk aan de noordkant van de stad, ontwikkelen actieve bewoners zelf plannen rond het gezonder maken van hun buurt en wijk. Ze zijn bijna professioneel in hun activiteiten en ontwikkelden een aantal jaren geleden samen met andere partners in de wijk een plan voor de vernieuwing van het winkelcentrum. Dat wordt uiteindelijk niet zo uitgevoerd als indertijd bedacht vanwege ‘wetten en allerlei praktische bezwaren’ maar het toont wel de kracht van de wijk.

Zwaving: ‘Er gebeurt van alles om de leefomgeving gezonder te maken en dat is onder meer een belangrijke verdienste van een aantal actieve bewoners die in co-creatie samenwerken. We hebben samen met deze bewoners indertijd vier jaar lang onderzocht hoe we de fysieke leefomgeving gezonder zouden kunnen maken. Dit onderzoek heette 'Urban Design for Improving Health in Groningen'. Samen met bewoners (én stadsbouwmeester Groningen, TU Delft, RUG, UMCG, GGD) hebben we bewoners met behulp van virtual reality een aantal ontwerpen laten testen. Dat mondde uit in voorkeursontwerpen voor drie locaties in de wijk.’

Een doorn in het oog van bewoners zijn de grote autowegen, die barrières tussen buurten en wijken vormen. Bewoners zouden graag zien dat de veiligheid hier wordt vergroot, dat er minder autoverkeer is, dat de snelheid wordt aangepast, er minder geluidsoverlast is, de oversteekbaarheid wordt verbeterd en er meer groengebieden komen.

‘In de aanloop naar grotere ingrepen zijn er de afgelopen jaren kleinschalige interventies geweest om de leefomgeving rond de verkeersaders te verbeteren. Hierbij zijn de uitkomsten van het genoemde onderzoek meegenomen.’

Leefstraten

Straat: ‘Openbare ruimte en gezondheid zijn sterk aan elkaar gekoppeld. Gezond ouder worden gebeurt niet alleen in de eigen woning - het gebeurt ook op straat waar je beweegt en elkaar ontmoet. Dit lukt het best in leefstraten, waar weinig auto’s zijn en mensen kunnen spelen en ontspannen. Passend bij de kernwaarden van Healthy Ageing dus.’

‘We willen steeds meer leefomgeving terugwinnen en plekken autoluw maken. Groningen is ook een echte fietsstad, het zit in ons DNA. Je fietst in een half uur van noord naar zuid. Het is ondertussen lastig om in Groningen een tweede parkeervergunning te verkrijgen. Ja, dat roept soms discussie op. Dat is helemaal niet erg. We zijn duidelijke keuzes aan het maken voor de toekomst.’

Bondjes maken

Om de kernwaarden van Healthy Ageing binnen de hele gemeente op het vizier te krijgen, zorgt Erin Straat ervoor dat ze op elke verdieping te vinden is. ‘Ik ben een netwerker en maak bondjes binnen de gemeente. Ik ga regelmatig op andere afdelingen zitten werken, dan pik ik ontzettend veel op. Als ik dan hoor over nieuw beleid, plant ik gelijk een zaadje bij mijn collega’s. Soms denken andere directies in vierkante meters of in aantallen. Mijn vraag is dan hoe we die vierkante meters zo gezond mogelijk kunnen benutten. We plannen de openbare ruimte nu integraal, niet langer per domein.’

Vernieuwd stadshart

De brede bewustwording van de afgelopen jaren werpt zijn vruchten af als je door Groningen fietst of wandelt. Rond het centrum is de keuze voor een gezondere leefomgeving duidelijk te zien. Zwaving: ‘Ons stadshart is enorm verbeterd, daar word je helemaal enthousiast van.’

De gemeente ontvangt hier veel positieve reacties over: ‘de bussen gaan niet meer door het stadscentrum en de verblijfskwaliteit is verhoogd. Mensen worden blij als het er eenmaal is, ook al roept het van tevoren wel vragen op. Ontmoeten, groen, water – daar wordt iedereen vrolijk van.’

Tips voor andere gemeenten